Ώρα για καφέ ginter_gras.jpg
Ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας Γκίντερ Γκρας άφησε την τελευταία του πνοή χθες το πρωί, σε ηλικία 87 ετών | AP Photo/Michael Probst
O σπουδαιότερος συγγραφέας της μεταπολεμικής Γερμανίας, από τους πλέον πολιτικοποιημένους και μαχητικούς διανοούμενους, ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας Γκίντερ Γκρας άφησε την τελευταία του πνοή χθες το πρωί, σε ηλικία 87 ετών, σε νοσοκομείο του Λίμπεκ, όπως ανακοίνωσε ο εκδοτικός του οίκος Steidl, χωρίς ωστόσο να διευκρινίσει τα αίτια του θανάτου του. Το μυθιστόρημά του «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» (εκδ. Οδυσσέας) τον έκανε γνωστό σε όλο τον κόσμο ως «ηθική συνείδηση της Γερμανίας στον 20ό αιώνα». Η φήμη του ωστόσο δέχτηκε ισχυρό πλήγμα το 2006 όταν ο ίδιος με καθυστέρηση αποκάλυψε ότι νεαρός υπηρέτησε στα Βάφεν Ες-Ες.
Mε τα μυθιστορήματα, τα ποιήματα, τα θεατρικά του, με άρθρα και ομιλίες, ο Γκρας επί δεκαετίες υπήρξε η ενοχλητική αλογόμυγα που τσιμπούσε τους συμπατριώτες του, θέτοντάς τους αντιμέτωπους με το ναζιστικό παρελθόν της χώρας, με ζητήματα όπως η ενοχή, η υποκρισία και η εξιλέωση. Εμβληματική φιγούρα με χαρακτηριστικό μουστάκι, χαμένος στους καπνούς της πίπας του, είχε τη μανία να φέρνει στο φως «ό,τι κρυβόταν για πάρα πολύ καιρό κάτω από το χαλί», όπως έλεγε ο ίδιος.
Στο περίφημο «Τενεκεδένιο ταμπούρλο» δημιούργησε τον Οσκαρ Ματσεράτ, ένα δαιμονικό τρίχρονο παιδί που αρνείται να μεγαλώσει, για να συμβολίσει την πολεμική αιματοχυσία αλλά και τη σχιζοφρενή, διπρόσωπη, ανειλικρινή κοινωνία της μεταπολεμικής Γερμανίας. Οταν πρωτοεκδόθηκε το 1959, δέχτηκε σφοδρή επίθεση από τους Γερμανούς κριτικούς, ενώ η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το χαρακτήρισε βλάσφημο. Ωστόσο χάρισε στον Γκίντερ Γκρας παγκόσμια αναγνώριση και το 1999 στην ανακοίνωσή της η Σουηδική Ακαδημία των Νόμπελ επισήμανε πως σηματοδοτεί «ένα νέο ξεκίνημα έπειτα από δεκαετίες γλωσσικής και ηθικής κατάπτωσης». Επιτυχία γνώρισε και η μεταφορά του στον κινηματογράφο το 1979 από τον Φόλκερ Σλέντορφ, καθώς κέρδισε το Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες.
Πολιτικός ακτιβιστής, υπέρμαχος των κοινωνικών αλλαγών, ο Γκρας υποστήριζε τους Ρομά, την ελάφρυνση των υπερχρεωμένων χωρών, την εφαρμογή του πολιτικού ασύλου. Ο μιλιταρισμός της Αμερικής ήταν συχνά στο στόχαστρό του. «Πόσο φτωχή πρέπει να είναι μια χώρα ώστε να μην αποτελεί απειλή για την κυβέρνηση των ΗΠΑ;» έγραψε μετά την επίσκεψή του στη Νικαράγουα το 1982, υποστηρίζοντας το κίνημα των Σαντινίστας. Το 1985 καταδίκασε ως «μίασμα της ιστορίας» την επίσκεψη του προέδρου Ρόναλντ Ρίγκαν και του καγκελαρίου Χέλμουτ Κολ σε στρατιωτικό κοιμητήριο στο Μπίτμπουργκ όπου στρατιώτες των Ες Ες είχαν ταφεί. Με την επανένωση των δύο Γερμανιών θεωρούσε πως η προσάρτηση της Ανατολικής Γερμανίας από την ευημερούσα Δυτική παρέπεμπε στον ναζιστικό επεκτατισμό. Αργότερα κατηγόρησε τις γερμανικές εταιρείες πως χρηματοδοτούσαν τον Σαντάμ Χουσεΐν.
Ωστόσο, ο Γκίντερ Γκρας αντιμετώπισε τη διεθνή κατακραυγή το 2006 καθώς αποκάλυψε στην αυτοβιογραφία του «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι» ότι στα 17 του χρόνια, τον Νοέμβριο του 1944, κατατάχτηκε στα διαβόητα Βάφεν Ες Ες του χιτλερικού καθεστώτος. «Ηταν βάρος για μένα. Η σιωπή μου όλα αυτά τα χρόνια ήταν ένας λόγος που με έκανε να γράψω το βιβλίο. Επρεπε να βγει», είχε δηλώσει τότε σε γερμανική εφημερίδα. «Αυτό που αποδέχεσαι με την ηλίθια υπερηφάνεια της νεότητας ήθελα να το αποκρύψω μετά τον πόλεμο με αίσθημα ντροπής. Αλλά το φορτίο παρέμενε και κανένας δεν μπορούσε να το ελαφρύνει».
Τον Μάρτιο του 1945 υπηρέτησε στη 10η Μεραρχία των Panzen SS, τραυματίστηκε και αιχμαλωτίστηκε από τους Αμερικανούς, ενώ το 1946 τον άφησαν ελεύθερο. Ο ίδιος επέμενε ότι δεν είχε ρίξει ούτε μια βολή και πως δεν γνώριζε τις ωμότητες των στρατοπέδων συγκέντρωσης. «Δεν ήξερα στα 17 μου ότι ήταν μια εγκληματική μονάδα», δήλωσε στην «Guardian» το 2010. «Νόμιζα πως ήταν μια ελίτ μονάδα».
Αρκετοί συντηρητικοί Γερμανοί τού ζητούσαν τότε να επιστρέψει τις λογοτεχνικές του διακρίσεις, ωστόσο πολλοί σύντροφοί του από την Αριστερά και φημισμένοι διανοούμενοι από όλο τον κόσμο αποστασιοποιήθηκαν, ανάμεσά τους οι Σαλμάν Ρούσντι, Τζον Ιρβινγκ, Μάριο Βάργκας Λιόσα, υποστηρίζοντας ότι το σύνολο του έργου του δεν μειώνεται από τους λίγους μήνες που πέρασε ως έφηβος στη λάθος πλευρά της ιστορίας.
Ο Γκίντερ Γκρας γεννήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1927, στο Ντάντσιχ (Γκντανσκ της Πολωνίας), από Γερμανό πατέρα, ενώ η μητέρα του με καταγωγή από σλαβική μειονότητα της Πρωσίας ενθάρρυνε τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες. Αρχισε να γράφει στα 13 του και δημοσίευσε το πρώτο του διήγημα σε περιοδικό της χιτλερικής Νεολαίας. Μετά τον πόλεμο έκανε διάφορες δουλειές, από ανθρακωρύχος μέχρι λιθοξόος, και στη συνέχεια σπούδασε Καλές Τέχνες στο Ντίσελντορφ και στο Βερολίνο. Αρχικά ήθελε να γίνει ζωγράφος, γι’ αυτό άλλωστε έχει φιλοτεχνήσει τα εξώφυλλα πολλών βιβλίων του.
Ο Γκίντερ Γκρας το 2012 έγραψε για την Ελλάδα το ποίημα συμπαράστασης «Η ντροπή της Ευρώπης»
Στο χάος κοντά, γιατί δεν συμμορφώθηκε στις αγορές· κι Εσύ μακριά από τη Χώρα, που Σου χάρισε το λίκνο.
Οσα Εσύ με την ψυχή ζήτησες και νόμισες πως βρήκες, τώρα θα καταλυθούν, και θα εκτιμηθούν σαν σκουριασμένα παλιοσίδερα.
Σαν οφειλέτης διαπομπευμένος και γυμνός, υποφέρει μια Χώρα· κι Εσύ, αντί για το ευχαριστώ που της οφείλεις, προσφέρεις λόγια κενά.
Καταδικασμένη σε φτώχεια η Χώρα αυτή, που ο πλούτος της κοσμεί Μουσεία: η λεία που Εσύ φυλάττεις.
Αυτοί που με τη δύναμη των όπλων είχαν επιτεθεί στη Χώρα την ευλογημένη με νησιά, στον στρατιωτικό τους σάκο κουβαλούσαν τον Χέλντερλιν.
Ελάχιστα αποδεκτή Χώρα, όμως οι πραξικοπηματίες της, κάποτε, από Εσένα, ως σύμμαχοι έγιναν αποδεκτοί.
Χώρα χωρίς δικαιώματα, που η ισχυρογνώμονη εξουσία ολοένα και περισσότερο της σφίγγει το ζωνάρι.
Σ' εσένα αντιστέκεται φορώντας μαύρα η Αντιγόνη, και σ' όλη τη Χώρα πένθος ντύνεται ο λαός, που Εσένα φιλοξένησε.
Ομως, έξω από τη Χώρα, του Κροίσου οι ακόλουθοι και οι όμοιοί του όλα όσα έχουν τη λάμψη του χρυσού στοιβάζουν στο δικό Σου θησαυροφυλάκιο.
Πιες επιτέλους, πιες! κραυγάζουν οι εγκάθετοι των Επιτρόπων· όμως ο Σωκράτης, με οργή Σου επιστρέφει το κύπελλο γεμάτο ώς επάνω.
Θα καταραστούν εν χορώ, ό,τι είναι δικό Σου οι θεοί, που τον Ολυμπό τους η δική Σου θέληση ζητάει ν' απαλλοτριώσει.
Στερημένη από πνεύμα, Εσύ θα φθαρείς χωρίς τη Χώρα, που το πνεύμα της, Εσένα, Ευρώπη, εδημιούργησε.
Για ΝΑΤΟ και Ισραήλ
Δραστηριοποιήθηκε με την Ομάδα 47 που έθετε το πρόβλημα της συλλογικής συνείδησης στη μεταναζιστική Γερμανία. Υποστήριξε το κόμμα των Σοσιαλδημοκρατών τη δεκαετία του 1960 και έγινε κειμενογράφος του Βίλι Μπραντ. Οντας φιλειρηνιστής, έγραψε πύρινα άρθρα εναντίον των ΝΑΤΟϊκών βομβαρδισμών στη Σερβία, της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ και κατά του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Το 2012 προκάλεσε σάλο, δημοσιεύοντας ένα ποίημα όπου κατονόμαζε το Ισραήλ ως απειλή για την παγκόσμια ειρήνη.
Πολλά βιβλία του μεταφράστηκαν και διαβάστηκαν σε πολλές γλώσσες, δεν κατάφεραν όμως να ξεπεράσουν σε επιτυχία το «Ταμπούρλο»: «Γάτα και ποντίκι» (Καστανιώτης), «Ιστορίες σκοτεινού θαλάμου» (Οδυσσέας), «Σαν τον κάβουρα» (Οδυσσέας), «Γράφοντας μετά το Αουσβιτς» (University Studio Press), «Ο αιώνας μου» (Οδυσσέας), «Σκυλίσια χρόνια» (Διογένης), «Ο Μπουτ, το ψάρι» (Οδυσσέας).
«Τα μυθιστορήματα, τα διηγήματα και η ποίησή του αντικατοπτρίζουν τις μεγάλες ελπίδες και πλάνες, τους φόβους και τις επιθυμίες μιας ολόκληρης γενιάς», δήλωσε ο πρόεδρος της Γερμανίας, Γιόαχιμ Γκάουκ, για τον θάνατο του Γκίντερ Γκρας, ενώ η Ανγκελα Μέρκελ επισήμανε πως «συνόδευσε και διαμόρφωσε τη μεταπολεμική ιστορία της Γερμανίας με την καλλιτεχνική, κοινωνική και πολιτική του δράση».
Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας δήλωσε: «Η απώλεια του Γκίντερ Γκρας αφορά κάθε πολίτη της Ευρώπης. Σήμερα χάσαμε ένα από τα σημεία αναφοράς του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Και η Ελλάδα έχασε έναν πολύτιμο φίλο που δεν δίστασε να σταθεί δίπλα στον ελληνικό λαό στις δύσκολες στιγμές της οικονομικής κρίσης, όταν τα στερεότυπα εναντίον της Ελλάδας βρίσκονταν στο απόγειό τους. Ο Γκίντερ Γκρας δεν υπήρξε μόνο ο νομπελίστας βιρτουόζος του λόγου, αλλά και ο μαχητικός διανοούμενος της δημοκρατικής και κοινωνικής στράτευσης. Το «Τενεκεδένιο ταμπούρλο» του είναι ανεξίτηλο ορόσημο της ευρωπαϊκής πολιτικής και αντιφασιστικής λογοτεχνίας».
_______________
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου